بیماری هلندی در اقتصاد کشور ها چیست؟

 بیماری هلندی در اقتصاد کشور ها چیست؟

بیماری هلندی اصطلاحی اقتصادی است که به رابطه بین فروش منابع طبیعی و کاهش بخش تولید در اقتصاد و اثرات روانی آن بر نیروی کار می پردازد. بر مبنای این تئوری افزایش درآمد از محل منابع طبیعی باعث افزایش نرخ برابری ارز کشور می شود در نتیجه اقتصاد از تولید صنعتی باز می ماند و بخش خدمات عمومی، درگیر سود و زیان کسب و کار می شود. افزایش نرخ برابری پول در مجموعه اقتصاد، باعث ضعف رقابتی صنایع می شود. اصولاً هر اتفاقی که باعث هجوم سیل گسترده ارز خارجی به کشور شود باعث قوی شدن پول کشور شده و می تواند بیماری هلندی را به وجود آورد، عواملی مانند گران شدن منابع طبیعی موجود، دریافت کمک خارجی یا سرمایه گذاری مستقیم خارجی. اصطلاح بیماری هلندی در سال ۱۹۷۷ توسط مجله اکونومیست در توصیف وضعیت اقتصادی کشور هلند و سقوط بخش تولید در اقتصاد این کشور پس از کشف منابع طبیعی گاز در دهه ۶۰ میلادی وضع شد. مدل ریاضی که توصیف کننده بیماری هلندی است در سال ۱۹۸۲ ساخته شد و این مدل شامل بخش غیرقابل تجارت اقتصاد (از جمله بخش خدمات) و دو بخش کالاهای قابل تجارت است. این دو بخش، یکی در حال رونق است و دیگری در حال رکود. بخش در حال رونق معمولاً بخش استخراج نفت و گاز یا بخش هایی مانند استخراج طلا، مس، الماس یا یک محصول کشاورزی مثل قهوه یا کاکائو است. بخش در حال رکود معمولاً اشاره ای است به بخش صنعت و تولید یا کشاورزی.
رونق اقتصادی ناشی از منابع طبیعی معمولاً از دو طریق بر اقتصاد اثر می گذارد؛ یکی اثر تخصیص منابع است، به این معنا که بخش در حال رونق، نیروی کار را به خود جذب می کند و نیروی کار از بخش تولید که در حال رکود است دور می شود. (البته این اثر چندان قابل توجه نیست زیرا بخش نفت و معدن، احتیاج به کارگر زیاد ندارد). اثر دوم بالا رفتن مصرف است که به علت بالا رفتن درآمدها بر اثر رونق به وجود آمده است. این عامل باعث افزایش تقاضا برای نیروی کار در بخش غیرقابل تجارت اقتصاد می شود که به این پدیده «از بین رفتن بخش صنعت به شکل غیرمستقیم» گفته می شود. بر اثر افزایش تقاضا برای کالاهای غیر قابل تجارت قیمت این کالاها افزایش می یابد. در این حال قیمت کالاهای قابل تجارت در سطح جهان و بر مبنای قوانین بین المللی بازار تعیین می شود و بر اثر تحولات بازار کار داخلی عوض نمی شود، این امر باعث افزایش نرخ برابری پول محلی نسبت به ارزهای خارجی می شود.

اثرات بیماری هلندی
در مدل های ساده تجارت، یک کشور باید در تولید محصولی مشارکت داشته باشد که در آن از مزیت نسبی برخوردار است. بنابراین به لحاظ تئوریک کشوری که از منابع طبیعی غنی برخوردار است از کسب تخصص در استخراج منابع طبیعی سود می برد ولی در عمل، دور شدن از تولیدات صنعتی می تواند اثرات منفی زیادی داشته باشد. در شرایطی که منابع طبیعی رو به اتمام بگذارد قیمت ها شروع به پایین آمدن می کنند ولی صنایع تولیدی نمی توانند به سرعت و کارایی فعالیت خود را در حد قابل رقابت، از سر بگیرند. علت این مساله این است که رشد فناوری در بخش در حال رونق و همچنین در بخش غیرقابل تجارت کمتر است. در چنین شرایطی، در حالی که رشد فناوری در مقایسه با کشورهای دیگر در سطح پایین تری بوده و شرکت ها از سرمایه گذاری در بخش صنعت و تولید خودداری کرده اند، قدرت رقابت پذیری کاهش پیدا کرده است. همچنین نوسان در قیمت های منابع طبیعی و نرخ برابری ارز ممکن است موجب جلوگیری از سرمایه گذاری شرکت ها شود. از دیگر اثرات منفی بیماری هلندی رشد فساد و سیاست های حمایتی بیش از حد برای صنایع در حال رکود است ولی این اثرات را می توان به صورت دقیق تر، در چارچوب کلی تر «نفرین منابع» توضیح داد.

به حداقل رساندن اثرات بیماری هلندی
از دو طریق می توان اثرات بیماری هلندی را کاهش داد؛ یکی کاستن از آهنگ رشد برابری ارزی و دیگری تقویت رقابت پذیری بخش تولید و صنعت.
یک شیوه عمل می تواند وارد نکردن تمامی درآمدهای به دست آمده به داخل کشور به صورت یکباره باشد. می توان بخشی از درآمدها را در پروژه های سرمایه گذاری در خارج از کشور سرمایه گذاری کرد. این کار باعث محدود شدن اثرات افزایش مصرف می شود. ورود تدریجی درآمدها به کشور همچنین باعث روندی می شود که بر اساس آن، کشور از درآمدی دائمی در طول زمان برخوردار خواهد بود. این خود حس امنیتی را نسبت به آینده به وجود می آورد البته انجام این کار به خصوص در کشورهای در حال توسعه، از نظر سیاسی می تواند با مشکلاتی همراه باشد. در این کشورها معمولاً فشار سیاسی برای هزینه کردن درآمدها در جهت از بین بردن فقر شدید است.

تشخیص بیماری هلندی
اثبات رابطه افزایش درآمد از محل منابع طبیعی با افزایش نرخ برابری ارز و همچنین رکود در بخش تولید و صنعت کار دشواری است به همین دلیل بیان این مطلب که یک کشور دچار بیماری هلندی شده است کار آسانی نیست. نمونه ای که می توان در این مورد ذکر کرد، خود کشور هلند است. برخی از اقتصاددانان گفته اند رکود صنایع تولیدی در هلند به علت هزینه های بالای اجتماعی از طرف دولت بوده است و نه بیماری هلندی.